Dr. Gunther von Hagens
LONGREAD: Gunther von Hagens’ leven in en voor de wetenschappen –
Gunther von Hagens is anatoom, uitvinder van plastinatie en ontwerper van Gunther von Hagens’ BODY WORLDS-tentoonstellingen, ook bekend onder de Duitse titel Körperwelten. Hier lees je alles over zijn leven in en voor de wetenschap, van zijn politieke gevangenschap in Oost-Duitsland tot zijn laatste creatie Animal Inside Out.
Zijn jeugd
Gunther von Hagens (geboren als Gunther Gerhard Liebchen) werd in 1945 geboren in Alt-Skalden in Polen, dat toen nog tot Duitsland behoorde. Om aan de dreigende Russische bezetting van hun thuisland te ontkomen, legden zijn ouders de tien dagen oude baby in een wasmand en begonnen ze met paard en kar aan hun zes maanden durende tocht westwaarts. Het gezin met vijf kinderen, waarvan Gunther de middelste is, woonde korte tijd in en rond Berlijn, voordat ze zich definitief vestigden in Greiz, een dorp in Duitsland waar Von Hagens tot zijn 19e woonde.
Als kind werd Hemofilie bij Gunther geconstateerd, een zeldzame bloedaandoening, waardoor hij lange periodes in het ziekenhuis verbleef. Op zijn zesde ontsnapte hij ternauwernood aan de dood en lag hij maanden op de intensive care. Door zijn tijd in het ziekenhuis en dagelijks contact met artsen en verplegers wilde hij zelf arts worden.
De start van zijn opleiding
In 1965 begon Gunther von Hagens een opleiding aan de medische faculteit van de Universiteit van Jena. Zijn onorthodoxe methodes en flamboyante persoonlijkheid waren opvallend genoeg om te worden vermeld in de universiteitsrapporten: ‘Gunther Liebchen is iemand die taken niet systematisch aanpakt. Door deze eigenschap en door zijn verbeeldingskracht, waardoor hij soms de realiteit uit het oog verliest, ontwikkelt hij af en toe erg eigenzinnige en ongewone werkwijzen, maar nooit zodanig dat hij het collectieve belang van zijn collegegroep schade berokkent. Integendeel, zijn manier van werken zet zijn medestudenten er vaak toe aan hun eigen werk kritisch te beoordelen.’
Politieke gevangene
Tijdens zijn universiteitsjaren begon Gunther von Hagens te twijfelen aan het communisme en het socialisme. Hij nam deel aan studentenbetogingen tegen de inval van het toenmalige Tsjecho-Slowakije. In januari 1969 trok hij vermomd als toerist door Bulgarije en Hongarije om zo te proberen de Tsjecho-Slowaakse grens naar Oostenrijk – naar de vrije wereld – over te steken. Dat lukte hem niet, maar de volgende dag al waagde hij een tweede poging op een andere grenslocatie. Hij werd opgepakt, uitgeleverd aan Oost-Duitsland en voor twee jaar in de cel gegooid. Hij was toen pas 23 jaar.
Gunther von Hagens werd zogenaamd beschouwd als ‘een bedreiging voor de socialistische levenswijze’ en had daarom ‘rehabilitatie en burgerschapsvorming’ nodig. De gevangenisverslagen voor Gunther Liebchen luidden als volgt: ‘De gevangene moet worden opgeleid om een geschikt klassenbewustzijn te ontwikkelen, zodat hij in zijn verdere leven de normen en voorschriften van onze samenleving respecteert. De gevangene moet worden gewezen op het gevaar van zijn gedrag, en daarbij moeten de bevindingen van de gevangene over zijn toekomstig gedrag als burger van de sociale staat worden vastgesteld.’
45 Jaar na zijn opsluiting kan Gunther von Hagens deze verloren jaren relativeren heeft hij er vrede mee. ‘De hechte vriendschappen die ik daar met andere gevangenen heb gesloten en de vreselijke aspecten van het gevangenschap die ik alleen heb kunnen overwinnen dankzij mijn fantasie, hebben ertoe bijgedragen dat ik solidair ben geworden tegenover mijn medemens, vertrouwen heb gekregen in mijn eigen lichaam en geest als de vrijheid me wordt ontnomen en ik ook een doorzetter ben geworden. Alles wat ik in de gevangenis heb geleerd, is later van groot belang geweest voor mijn leven als arts en uitvinder van de plastinatietechniek.’
De afronding van zijn opleiding
Nadat West-Duitsland hem in 1970 had vrijgekocht voor 40.000 kronen (€20.000), schreef Gunther von Hagens zich in aan de Universiteit van Lübeck om zijn medische studies te voltooien. Nadat hij in 1973 zijn diploma in de geneeskunde had behaald, ging hij aan de slag op de afdeling Anesthesiologie en Spoedgeneeskunde van de Universiteit van Heidelberg, waar hij inzag dat zijn meditatieve geest niet geschikt was voor de routinetaken die van hem verwacht werden. In juni 1975 huwde hij zijn vroegere schoolvriendin, dr. Cornelia von Hagens en nam hij haar achternaam over. Ze kregen drie kinderen: Rurik, Bera en Tona.
De Plastinatiemethode
In 1977 begon Gunther von Hagens als inwonend arts en docent aan zijn achttienjarige loopbaan aan het Instituut voor Pathologie en Anatomie van de universiteit Heidelberg. In dat jaar vond Von Hagens plastinatie uit. ‘Ik onderzocht een verzameling in plastic omhulde specimens. Dat was toen de meest ontwikkelde conserveringstechniek, waarbij de specimens diep in een transparant kunststof-blok werden gegoten. Ik vroeg mij af waarom je de specimens in kunststof zou gieten en zou laten uitharden, in plaats van het kunststof ín de lichaamscellen te laten doordringen, waardoor het specimen inwendig zou uitharden en je het letterlijk zou kunnen vastgrijpen.’ Hij patenteerde de methode en werkt sindsdien dagelijks aan de verbetering van zijn uitvinding.
Eind jaren ’70 richtte Gunther von Hagens zijn eigen bedrijf op, BIODUR® Products, om de specifieke polymeren, benodigdheden en technologie die worden gebruikt bij plastinatie, te leveren aan medische instituten wereldwijd. Vandaag gebruiken meer dan 400 instituten in 40 landen over de hele wereld Gunther von Hagens’ uitvinding om anatomische specimens te conserveren voor medische opleidingen.
OPVALLEND: In 1983 kreeg dr. Gunther von Hagens van de katholieke kerkgemeenschap het verzoek tot plastinatie van het hielbeen van de heilige Hildegard van Bingen, (1090 – 1179), een zalig verklaard mystica, theologe en schrijfster die in Duitsland wordt vereerd. Maar toen hij later voorstelde plastinatie toe te passen op paus Johannes-Paulus II, kreeg hij al nul op rekest voordat de partijen ook maar waren begonnen te onderhandelen.
Dr. Angelina Whalley
In 1992 trouwde Gunther von Hagens met arts dr. Angelina Whalley, tevens zijn zakelijk partner en de creatief ontwerper van de BODY WORLDS-tentoonstellingen. Het jaar daarop richtte dr. Von Hagens het Institute for Plastination in Heidelberg op, waar lichamen worden geplastineerd voor educatieve doeleinden en voor de BODY WORLDS tentoonstellingen.
Körperwelten of BODY WORLDS Tentoonstellingen
De BODY WORLDS-tentoonstelling – ook bekend als Körperwelten – was voor het eerst te zien in Japan in 1995. Tot nu toe hebben al ruim 40 miljoen mensen wereldwijd BODY WORLDS bezocht, in meer dan 90 steden in Europa, Amerika, Afrika en Azië. Door de jaren heen is hij vaak op heftige weerstand gebotst. Hij reist dan ook de hele wereld over om zijn tentoonstellingen te verdedigen, taboes te doorbreken en overtuigingen om te vormen vormen.
’Het gaat erom het hart van de mensen te openen voor een kijk op hun innerlijke stoffelijkheid en hierdoor een gezondheidsbesef teweeg te brengen dat gekarakteriseerd is door een hoge waardering van het eigen lichaam en dat ten goede komt aan een gezonder en dus langer leven. Ikzelf ben niet controversieel, maar mijn tentoonstellingen zijn dat wel, omdat ik de bezoekers vraag hun fundamentele meningen en overtuigingen over ons gezamenlijk en onvermijdelijk lot te overstijgen.’
In 2006 richtte hij Gubener Plastinate GmbH op en opende hij het Plastinarium in het Duitse Guben: een plastinatiestudio en anatomische tentoonstelling die toegankelijk zijn voor het grote publiek. Gunther’s zoon Rurik runt tegenwoordig het Plastinarium.
Op het moment reizen er negen tentoonstellingen over de wereld, elk met een eigen thema en verhaal. De thema’s die de wereld over reizen, zijn:
- BODY WORLDS: The Original Exhibition
- BODY WORLDS: Vital
- BODY WORLDS & The Story of the Heart
- BODY WORLDS & The Cycle of Life
- BODY WORLDS Animal Inside Out
Er zijn twee permanente locaties: - Op 16 januari 2014 opende BODY WORLDS: The Happiness Project in hartje Amsterdam op het Damrak.
- Februari 2015 opende Körperwelten: Menschen Museum (MeMu), de derde permanente expositie.
Tot slot
‘Het menselijk lichaam is het laatst overblijvende stukje natuur in een door de mens geschapen omgeving,’ zegt dr. Gunther von Hagens. ‘Ik hoop dat de tentoonstellingen ruimte bieden voor inzicht en bezinning, zelfs voor het winnen van filosofische en religieuze zelfkennis, en openstaan voor interpretatie, ongeacht de achtergrond en levensfilosofie van de bezoeker.’
In 2010 heeft hij publiekelijk bekend gemaakt dat hij lijdt aan Parkinson. Zijn publieke optredens zijn dan ook steeds schaarser. Ondanks de slopende ziekte werkt hij nog altijd in zijn laboratorium in het Plastinarium in Guben om zijn plastinatiemethode verder te perfectioneren.
