Zijn allergieën goed of slecht?

Steeds meer mensen hebben last van allergieën, maar wetenschappers zijn er niet zeker van waarom mensen er überhaupt last van hebben. Er zijn twee belangrijke theorieën: de ene ziet allergieën als een afweerstoornis tegen parasitaire wormen, de andere als een soort alarmsysteem.

Wat zijn allergieën in eenvoudige termen

Een allergische reactie treedt op wanneer ons immuunsysteem reageert om ons te verdedigen tegen een bepaald levensmiddel of een bepaalde stof, die allergeen wordt genoemd. Het probleem is dat het allergeen niet altijd schadelijk is, waardoor de allergische reactie zowel onnodig is als, als de reactie ernstig is, op zichzelf schadelijk kan zijn.

Steeds meer mensen ontwikkelen allergische reacties, vaak hebben de getroffen mensen een familiegeschiedenis van allergieën of hebben ze nauw verwante aandoeningen, zoals astma of eczeem. In Nederland wordt ongeveer een kwart van de bevolking in hun leven getroffen door allergieën, terwijl meer dan 50% van de Amerikanen ermee te maken krijgt. Allergieën komen vooral bij kinderen voor; sommige allergieën verdwijnen als we ouder worden, terwijl andere een levenslange last blijven. Ook als we volwassen zijn kunnen we nog nieuwe allergieën ontwikkelen voor allergenen die op jongere leeftijd geen problemen veroorzaakten.

Veel voorkomende allergenen zijn gras- en boompollen, huisstofmijt, huidschilfers van dieren, noten, fruit, schaaldieren, eieren, koemelk, insectenbeten en -steken, bepaalde geneesmiddelen, latex, schimmels en huishoudchemicaliën. Voor de meeste mensen zijn deze allergenen meestal onschadelijk, maar voor mensen die er allergisch voor zijn, kunnen ze allerlei symptomen veroorzaken.

De meest voorkomende symptomen van allergische reacties zijn niezen, een loopneus of verstopte neus, piepende ademhaling, hoesten, huiduitslag en rode, jeukende ogen. Deze allergiesymptomen kunnen variëren in ernst, en ernstige reacties, anafylaxie of anafylactische shock genoemd, kunnen ook voorkomen. Ernstige reacties zijn een medische noodsituatie en moeten dringend behandeld worden omdat ze levensbedreigend kunnen zijn.

De twee theorieën: wormen versus huisalarmsystemen

Allergieën teisteren de mensheid al millennia. Chinese artsen beschreven drieduizend jaar geleden een plantenkoorts die in de herfst loopneuzen veroorzaakte, er zijn bewijzen dat de Egyptische farao Menes in 2641 v. Chr. stierf aan de steek van een wesp, en rond 100 jaar v. Chr. schreef de Romeinse filosoof Lucretius: "Wat voor de één voedsel is, is voor de ander bitter vergif".

Aangezien het bestaan van allergieën al millennia bekend is, zou je kunnen verwachten dat de eigenlijke oorzaak van allergische reacties bekend is. Wetenschappers zijn er echter nog niet in geslaagd een definitief antwoord te vinden. Het proces is bekend, maar de reden achter dat proces niet.

Het proces begint wanneer een allergeen landt op een van de lichaamsoppervlakken, die vol zitten met immuun cellen die als grenswachters fungeren. Wanneer een immuun cel een allergeen tegenkomt, slokt hij het op en vernietigt het, waarna hij zijn eigen buitenoppervlak versiert met fragmenten van het allergeen. Vervolgens vindt de cel zijn weg naar lymfeweefsel waar hij de fragmenten doorgeeft aan andere immuun cellen die vervolgens antilichamen produceren die bekend staan als immunoglobine E, of IgE. Wanneer deze antilichamen het allergeen opnieuw tegenkomen, activeren zij mestcellen, die een spervuur van chemische stoffen uitstoten die de symptomen van allergische reacties, zoals jeuk en hoesten, in gang zetten.

De wormtheorie

Er zijn twee belangrijke theorieën die wetenschappers momenteel onderzoeken over waarom dit gebeurt. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw suggereert de belangrijkste theorie dat allergieën het gevolg zijn van een slecht functionerende afweer tegen parasitaire wormen. Deze theorie is gebaseerd op onderzoek van Bridget Ogilvie, die in 1964 ontdekte dat ratten die met parasitaire wormen waren geïnfecteerd, grote hoeveelheden van wat nu bekend staat als IgE produceerden, wat het immuunsysteem het signaal gaf om een schadelijke aanval op de wormen te ontketenen.

Een sterke reactie op parasitaire wormen kan worden verklaard door de evolutie, aangezien zij een ernstige bedreiging vormen voor de gezondheid. Vóór de moderne systemen voor volksgezondheid en voedselveiligheid leverden onze voorouders een levenslange strijd tegen wormen. En zelfs vandaag de dag is meer dan 20% van alle mensen op aarde drager van parasitaire wormen, zij het meestal in lage-inkomenslanden.

De wormtheorie stelt dat de eiwitten van parasitaire wormen qua vorm lijken op andere moleculen die we regelmatig in ons leven tegenkomen. Als we die moleculen tegenkomen, zetten we een zinloze verdediging op tegen iets dat lijkt op een bedreiging voor de gezondheid, maar het in werkelijkheid niet is. Een allergie zou dus een ongelukkig neveneffect zijn van de afweer van het lichaam tegen niet-bestaande parasitaire wormen.

De huis-alarm theorie

Lange tijd was de wormtheorie de overheersende theorie, maar zonder concreet bewijs zijn er andere theorieën opgedoken die aan populariteit hebben gewonnen. Een daarvan is de huis-alarmsysteemtheorie, gebaseerd op onderzoek van Ruslan Medzhitov, die stelt dat het niet de vorm van allergenen is die ze verklaart, maar wat ze doen, welke schade ze aanrichten. Vanuit evolutionair oogpunt is de huis-alarm-theorie gemakkelijker te verklaren dan de worm-theorie, omdat schadelijke chemicaliën er al duizenden jaren zijn en allergieën onze voorouders zouden hebben beschermd door ze weg te drijven.

Medzhitov publiceerde zijn theorie in 2012 en heeft deze sindsdien getest. Tot nu toe heeft zijn onderzoek bewezen dat het immuunsysteem niet reageert op het allergeen zelf of de vorm ervan, maar op de schade die het aanricht. Daarin is het vergelijkbaar met een alarmsysteem in huis. "Je kunt een inbreker ontdekken, niet door zijn gezicht te herkennen, maar door een gebroken raam," zei Medzhitov en zodra je een inbreker hebt ontdekt, doe je wat je kunt om hem te verdrijven. Net zoals je lichaam reageert op een allergeen, want alle belangrijke symptomen van allergische reacties hebben te maken met verdrijving.

In deze theorie zijn allergische reacties een positief symptoom dat onze gezondheid beschermt. Omdat de twee theorieën allergieën op een verschillende manier zien, leiden ze tot verschillende behandelingsopties. Voor de wormtheorie is een volledige blokkering van allergieën de beste optie, terwijl voor de theorie van het huisalarmsysteem een volledige blokkering van de allergische afweer een slecht idee is, omdat het probleem niet de beschermende reactie is, maar dat bij sommige mensen de beschermende reactie een overgevoelige reactie wordt.